تهور و تحول

چون سنن، عادت¬ها در طول زمان رنگ و بوی دینی، مذهبی گرفته¬است و آنها را عین دین و مذهب می¬شمارند. آنها را الهی و از اصول غیر قابل تغییر می¬گیرند. تغییر و اصلاح آنها بسیار مشکل است. اصلاحگران اجتماعی که رسالت آنها تغییرات اجتماعی است، سال¬ها تلاش می¬کنند تا رفتارها و باورها را تغییر دهند.
در زمینه ی باورهای مذهبی تغییر بسیار مشکل¬تر است. زیرا جامعه قرن¬ها به¬باورهای خود خوی کرده است. تغییر و پذیرش اجتهادهای نو برای آنها بسیار سنگین است. بسیاری از عالمان بیدار و مسئولیت پذیر، در بیان ایده¬های خود بسیار محتاط هستند، زیرا توده¬های ظرفیت شنیدن این مباحث را ندارند و بدین خاطر نواندیشان نتوانستند، ایده¬های خود را مطرح نمایند. توده¬های مذهبی اجتهادهای نو را بدعت می دانند و عده¬ای که به هر دلیل با اجتهادهای نو، به روز شدن مسائل مذهبی مخالفند، از احساسات توده ی مذهبی به نفع خود و حذف رقیبان بهره می¬گیرند و اصلاح گران را متهم عناوینی چون بدعت¬گذار، منحرف، مرتد و…می نمایند تا برخوردهای خود را توجیه نمایند.
باز پژوهی فقهی
پروژه¬ای که آیت الله صانعی آن را پیگیری می¬کرد، در چنین وضعیتی به اجرا در آمد. ایشان به دنبال بروز رسانی قوانین فقهی بود و می¬خواست فقه را بازپژوهشی دوباره نماید تا پاسخ¬گوی نیازها ی عصر ما شود. این اقدم نیازمند توانمندی علمی و تهور علمی بود تا گرفتار و مقهور آراء بزرگان و فتاوای آنها نشود و فتاوای مشهور و طرفداران نهراسند. ورود در این مسیر شرایط خاص خود را دارد و باید خود را آماده ی بسیاری از تهمت¬ها و ناملایمت ها نماید. پس از انتشار برخی از فتاوای جدید فقیه نواندیش هجمه¬ها آغاز شد. آنگاه که واکنش¬ها و اعتراض¬ها جنبه شخصی دارد، که می¬شود، مقاومت کرد. ولی آنگاه که این هجمه¬ها سازمان یافته و متصل به کانون¬های قدرت، دارای تریبون¬های رسمی و سراسری باشد، بسیار خطرناک است و جان¬ها را به خطر می¬اندازد و با تکفیر و ارتداد و حتی کشته شدن را به همراه دارد. معمولاً توده¬های ساده دل در این مسائل تحریک و آلت دست، شده و بر علیه اصلاحگران وارد میدان مبارزه می¬سازند. در سال ۱۳۸۷ به نام یک نهاد قدرتمند دینی در قم ایشان را فاقد صلاحیت افتاء اعلام کردند. پس از این اتفاق فشارها بیشتر شد، به گونه¬ای که در سال ۱۳۸۸ با مستمسک قرار دادن حضور حجت الاسلام و المسلمین مهدی کروبی در منزل فقیه نواندیش، گروههای خودسر سازمان یافته به خانه و دفتر ایشان حمله و آن را تخریب کردند.
آیت الله صانعی با تهور و زیرکی که از آن برخوردار بود توانست بسیاری از مسایل حساس فقهی را باز اندیشی و منتشر نماید.
تعهد اصول
فتاوای نواندیشانه آیت الله صانعی بر اساس همان مبانی صناعت فقهی، کتاب و سنت ، مبادرت به صدور فتاوای جدید می¬نمود. زیرا اجتهاد و صناعت فقهی ظرفیت لازم برای پاسخگویی به¬عصر را داراست.
اصل کرامت
دانش فقه علمی است که هرکس آن را تحصیل کنند فقیه خواهد شد. ولی ورود به اصلاح قوانین فقهی نیازمند پیش نیازهای خاصی است. یکی از مهمترین آنها نوع نگاه به انسان است. آیت الله صانعی انسان، «بما هو انسان» بدون توجه به اعتقادات دارای کرامت است. پس اصل کرامت مقدم بر همه ی اصول است. براین اساس احکامی که با این اصل در تعارض باشد باید مورد باز بینی قرارگیرد.
شجاعت علمی
توان علمی با شجاعت علمی دو موضوع هستند. اگر این دو با هم جمع شوند، گام¬های موثری می توان برداشت. فقیه نواندیش در موضوع حقوق و جایگاه زنان که خط قرمز فقه و فقها بود، بیشترین فتوا نو را داشته¬اند. بنابر بررسی تقریباً همه ی موارد مربوط به حقوق زنان بنابر اصل کرامت، فتاوی نو صادر نموده اند. زیرا ایشان زن و مرد در حقوق مساوی می¬داند. ایشان فقه مردسالار را اصلاح و به فقه کرامت محور تبدیل نموده است. این اقدام برخاسته از تهور و شجاعت علمی سر چشمه می¬گرفت.
آیت الله صانعی طی هفتاد سال تلاش علمی توانست قسمتی از پروژه اصلاح فقهی خود را به اجرا در آورده و منتشر نماید. چه بسا در بعضی از موضوعات به نتایج جدیدی رسیده بود ولی بخاطر شرایط جامعه از انتشار آن خوداری کرده باشد.
ایشان برخلاف قاعده ی اصلاح خواهی که بیشتر مربوط به دوره ی جوانی است، عمده فتاوای نواندیشانه ایشان در سال¬های انتهایی عمر شریفشان صورت گرفت. لذا ضروی است شاگردان آن استاد بزرگوار پروژه ی ناتمام استاد را به پایان رسانند.