خطر شکل‌های مختلفی دارد و برای رجب طیب اردوغان که رهبری سیاسی ترکیه را برای سال‌ها در دست داشته، این خطر در شمایل یک کارمند سابق دولت ظاهر شده است که با دست‌هایش شکل قلب می‌سازد.

کمال قلیچدار اوغلو که از حمایت ائتلاف شش حزب مخالف اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو برخوردار است، می‌گوید در صورت پیروزی، به هرآنچه لازم است دست خواهد زد تا آزادی و دموکراسی را برای ترکیه به ارمغان آورد.

او در مصاحبه‌ای به بی‌بی‌سی گفت: «جوانان ما خواهان دموکراسی هستند. آن‌ها نمی‌خواهند پلیس صبح زود به در خانه‌هایشان بیاید فقط به خاطر اینکه توییت کرده‌اند.»

آقای قلیچدار اوغلو رقیب اصلی آقای اردوغان، رهبر اسلامگرای ترکیه، در انتخابات روز ۱۴ مه بود.

انتخاباتی که با استقبال گسترده مردم ترکیه مواجه شد و تکلیف انتخابات به دو هفته بعد موکول شد و اردوغان و اوغلو به دور دوم رفتند.

در حال حاضر در ترکیه مردم ممکن است به جرم «توهین به رئیس جمهوری به زندان بروند.

کمال قلیچدار اوغلو، ۷۴ ساله که رهبری حزب جمهوریخواه خلق، حزب اصلی مخالف را بر عهده دارد، می‌گوید: «به جوانان می‌گویم که می‌توانند آزادانه از من انتقاد کنند. اطمینان خواهم داد که این حق را دارند.»

برخی از حامیان آقای قلیچدار اوغلو نسبت به امنیت او نگران هستند اما او خود می‌گوید که خطر امنیتی «بخشی از این شغل است.»

او می‌افزاید: «حضور در صحنه سیاسی ترکیه به معنای انتخاب یک زندگی همراه با مخاطرات است اما من بی توجه به هر اقدامی که اردوغان و متحدانش انجام دهند، به مسیر خود ادامه خواهم داد.»

رجب طیب اردوغان ۶۹ ساله در گذشته رقیب خود را به سخره گرفته و گفته بود که «او حتی نمی‌تواند یک گوسفند را هدایت کند»اما حالا همان رقیبی که اردوغان او را به سخره می گرفت شاید در دور دوم انتخابات، ریاست جمهوری را از او بگیرد.

نامزد اپوزیسیون به محض ورود به یک تجمع سیاسی در شهر بندری ازمیر، پایگاه اصلی اپوزیسیون، مورد استقبال انبوه هوادارانی قرار می‌گیرد که پرچم‌های ترکیه را در دست تکان می‌دهند.

شعار «قلیچدار اوغلو امید مردم» از جمعیت به گوش می‌رسد. بسیاری از شرکت‌کنندگان در این تجمع جوان هستند. پنج میلیون شهروند ترکیه برای اولین بار در این انتخابات رای خواهند داد.

آقای قلیچدار اوغلو قبل از شرکت در این تظاهرات به خبرنگار بی‌بی‌سی گفت که او جهت‌گیری ترکیه را تغییر خواهد داد و روابط با غرب و نه با رهبر روسیه در اولویت قرار خواهد گرفت.

او گفت: «ما می‌خواهیم بخشی از جهان متمدن باشیم، ما خواهان رسانه‌های آزاد و استقلال کامل قوه قضاییه هستیم اما اردوغان اینگونه فکر نمی‌کند. او می‌خواهد اقتدارگراتر باشد. تفاوت ما با اردوغان تفاوت بین سیاه و سفید است.»

اما آیا رجب طیب اردوغان در صورت شکست در انتخابات، پس از ۲۰ سال در دست داشتن قدرت، ابتدا به عنوان نخست وزیر و سپس یک رئیس جمهوری با قدرت مطلقه، بی سر و صدا از صحنه سیاست بیرون خواهد رفت؟

آقای قلیچدار اوغلو می‌گوید «ما او را بازنشسته می‌کنیم و به گوشه خودش می‌فرستیم» و تاکید می‌کند که «البته که او بی سر و صدا خواهد رفت، هیچکس نباید در این مورد نگرانی داشته باشد.»

اما دیگران این چنین مطمئن نیستند. نشانه‌هایی وجود دارد که ممکن است رهبر ترکیه آماده شود تا در صورت باخت، نتیجه انتخابات را به چالش بکشد. سلیمان سویلو، وزیر کشور او، هشدار داده است که این رای‌گیری «تلاش برای یک کودتای غربی» خواهد بود.

آقای قلیچدار اوغلو گفته است که ائتلاف مخالفان هوشیار خواهد بود و نه به رئیس جمهوری، نه به شورای عالی انتخابات و نه به قضات انتصابی او اعتماد نخواهد کرد.

او افزوده است: «ما با داشتن بیش از یک ناظر در تمام مراکز رای‌گیری، می‌خواهیم اطمینان حاصل کنیم که آرا به درستی و در امنیت اخذ و شمارش خواهد شد و برای این منظور اقدامات احتیاطی لازم را انجام داده و به مدت یک سال و نیم در این زمینه تلاش کرده‌ایم. »

او از بسیاری جهات نسخه مخالف اردوغان است. او فیلم‌های مبارزات انتخاباتی را روی میز آشپزخانه ساده‌اش ضبط کرده در حالیکه انواع دستمال آشپزخانه به طور مرتب در پس زمینه آویزان شده است.

البته او پیازهایش را خوب می‌شناسد، در یک ویدیو انتخاباتی، در حالیکه یک پیاز در دست دارد ظاهر شده و هشدار می‌دهد که با ادامه زمامداری اردوغان، قیمت‌ها همچنان افزایش خواهد یافت. او می‌گوید: «الان یک کیلو پیاز ۳۰ لیر است. اگر اردوغان بماند ۱۰۰ لیر می‌شود.»

در ترکیه این نظر به طور گسترده وجود دارد که سیاست‌های اقتصادی رئیس‌جمهور عامل تورم افسارگسیخته است. و هر کس برنده این انتخابات شود، وارث یک اقتصاد ورشکسته و یک ملت متفرق خواهد بود و البته هیچ درمان جادویی و فوری هم وجود ندارد.
کمال قلیچدار اوغلو در یک تجمع انتخاباتی در کنار سایر رهبران مخالف ظاهر می‌شود و با درست کردن شکل قلب با دستهایش، خطاب به حاضران می‌گوید: «همه چیز درست خواهد شد؛ باور کنید» و حاضران هم ظاهرا باور می‌کنند.
این تظاهرات در اسکله بندر ازمیر تنها یک روز پس از آن برگزار شد که رئیس جمهور هم تجمع بزرگ طرفداران خود را در همین محل برگزار کرده بود. در آن تجمع، زنها و مردها از هم جدا بودند.
بسیاری از محافظه‌کاران مذهبی از اردوغان حمایت کردند. او به زبان آنها صحبت می‌کند. و با افزایش دستمزدها در آستانه انتخابات، کوشیده حمایت بیشتری جلب کند.
با نزدیک شدن روز رای گیری در دور دوم ، تنشی زیر پوست سیاست ترکیه احساس می‌شود.
گفتگوها پر از حرف‌های انتخاباتی – و ترس‌ها – است زیرا ترکیه با انتخابی آشکار بین دو دیدگاه متفاوت روبرو است.
با توجه به مشارکت بالای ۹۰ درصدی مردم ترکیه و استقبال از اوغلو و اگر همین روند تا دور دوم ادامه یابد به احتمال قوی آقای قلیچدار اوغلو برنده انتخابات ریاست جمهوری خواهد شد اما ائتلاف طرفدار آقای اردوغان در انتخابات پارلمانی پیشتاز است.
با توجه به اینکه نتیجه انتخابات در دور اول بسیار نزدیک بود، هیچکس نمی تواند مطمئن باشد که آیا هفته‌های آینده با آرامش خواهد گذشت یا نه.
نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه چه تاثیری بر سیاست خارجی این کشور خواهد داشت؟ این پرسشی است که بسیاری از فعالان سیاسی و بین المللی در خاورمیانه به دنبال پاسخ آن هستند.

پایگاه خبری میدل ایست آی در گزارشی می نویسد: «اردوغان در بیش از ۲۰ سال حضور خود در عرصه قدرت سیاسی ترکیه، نوعی خاص از موزانه را در سیاست خارجی و امنیتی ترکیه حاکم کرده که برهم زدنِ آن، هزینه‌های قابل توجهی را برای ترکیه به همراه دارد. مهمتر از همه اینکه اردوغان جاه‌طلبی‌هایی را در عرصه سیاست خارجی ترکیه حاکم کرده که بدون تردید، تضعیف و ترک آن ها، حامل برخی هزینه ها برای ترکیه است.»
پایگاه خبری “میدل ایست آی” در گزارشی با اشاره به فرارسیدنِ انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، سعی کرده به واکاوی این سوال مهم بپردازد که چگونه انتخابات ریاست جمهور این کشور بر سیاست خارجی آن تاثیرگذار خواهد بود؟ به بیان ساده تر، میدل ایست آی به دنبال آن بوده که توضیح دهد در صورت انتخاب مجدد “اردوغان” و یا پیروزی “کمال قلیچدار اوغلو” به عنوان اصلی ترین رقیب وی در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، سیاست خارجی این کشور دستخوش چه تغییراتی خواهد شد.
پایگاه خبری میدل ایست آی در گزارش خود می نویسد:

«…انتخابات ریاست جمهوری ترکیه که در قالب آن “رجب طیب اردوغان”، رئیس جمهور کنونی ترکیه به رقابت با “کمال قلیچدار اوغلو” نامزد احزاب اپوزیسیون خواهد پرداخت ، بدون تردید تبعات و پیامدهای قابل توجهی را به همراه خواهد داشت.
ورای حوزه داخلی، نتیجه این انتخابات بر سیاست خارجی ترکیه در رابطه با آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه و دیگران، تاثیرات قابل توجهی خواهد داشت. آنچه این انتخابات را مهم و حساس می کند این است که کدام کاندیدا و دستورکار سیاسی، قرار است ترکیه را در دوره جدید هدایت و راهبری کند.
دو نامزد اصلی انتخابات ریاست جمهوری ترکیه و دیدگاه های متفاوت آن ها برای آینده این کشور، مناظرات و مباحثات مختلفی را در ترکیه و حوزه هایی نظیر اقتصاد، دموکراسی، امنیت، تمامیت ارضی، مبارزه با تروریسم، و سیاست خارجی ایجاد کرده است. در حوزه سیاست خارجی، ارائه یک تحلیل جامع و عمیق از دیدگاه‌های نامزدهای اصلی انتخابات ترکیه می تواند چشم اندازهای مهمی را در مورد تداوم شرایط کنونیِ حاکم بر عرصه سیاست خارجی ترکیه و یا ایجاد تغییرات احتمالی در آن، انعکاس دهد.

فلسفه سیاست خارجیِ نامزدهای اصلی انتخابات ریاست جمهوری ترکیه چیست؟

اردوغان با گره زدن مساله عضویت سوئد در تشکیلات ناتو به موضوع مبارزه با تروریسم، در صورت انتخاب شدن به عنوان رئیس جمهور ترکیه، با آمریکا و اتحادیه اروپا بر اساس اصل احترام متقابل وارد تعامل خواهد شد. با این حال، این مساله بدان معنا نخواهد بود که اختلافات اردوغان با آمریکا به سرعت حل خواهند شد. علی‌رغمِ انتقادهای جدی غرب، اردوغان بر شدت تحرکات خود و دولتش علیه تشکیلات “پ ک ک” و دیگر گروه های کُردی نظیر “یگان های مدافع خلق” در سوریه و عراق خواهد افزود. این در حالی است که وی به احتمال فراوان به دنبال احیای روابط با نظام سیاسی سوریه و شخص رئیس جمهور این کشور یعنی “بشار اسد” نیز برخواهد آمد.

در منطقه مدیترانه‌شرقی، لیبی و دریای اژه، اردوغان به احتمال فراوان از راهکارهایی جدید حمایت خواهد کرد. عادی سازی رابط با یونان و مصر، آن چیزی است که ترکیه می خواهد با این حال، اینکه این مساله و دستورکار، دوجانبه و متقابل باشد، بسیار مهم است.

اردوغان با اتخاذ یک سیاست متوازن و مستقل در مورد روسیه، با این کشور در حوزه ای نظیر انرژی همکاریهای لازم را انجام می دهد. با این حال، موضع آنکارا می تواند در صورتی که جنگ اوکراین گسترش یابد، تغییر پیدا کند. دلیل این مساله نیز این است که این کشور با بی‌ثباتی منطقه ای مخالفت دارد. اولویت ترکیه متوقف کردن جنگ اوکراین و دستیابی به یک راه حل از طریق مذاکره است. (در واقع این مساله به بهترین نحو در راستای منافع ترکیه و اردوغان است.)

ترکیه در صورت پیروزی اردوغان در انتخابات این کشور، از تعامل و مذاکره با طرف های درگیر در جنگ مذکور خودداری نخواهد کرد و به دنبال یک راهکار متوزان است. مساله ای که نمود آن را در جریان رایزنی های آنکارا جهت ایجاد “کریدور صادرات غلات اوکراین” نیز مشاهده کردیم.

اردوغان احتمالا از آغاز یک جنگ سرد جدید و یا ایجاد تنش پیرامون برنامه هسته ای کشورش در بحبوحه افزایش رقابت قدرت های جهانی، خودداری خواهد کرد. از این رو، او احتمالا یک سیاست خارجی جاه‌طلبانه که البته رگه های محتاطانه قالب توجهی را نیز دارد، در پیش خواهد گرفت و سعی خواهد کرد تا جای ممکن، میزان عدم قطعیت ها و ابهامات در عرصه سیاست خارجی ترکیه را کاهش دهد.

در حالی که اردوغان عادی سازی روابط و همکاری های دو جانبه و چند جانبه با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، حوزه بالکان، منطقه قفقاز و آسیای میانه را دنبال می کند با این حال، منطقه خاورمیانه اولویت اصلی و اولیه سیاست خارجی دولت او را تشکیل می دهد و او به طور خاص سعی خواهد کرد تا در مواردی نظیر بحران‌های سوریه، یمن و لیبی، سیاست خارجی ترکیه را منسجم تر کند و موقعیت کشورش را در رابطه با آن ها تحکیم کند.

اردوغان به احتمال فراوان تلاش های فراوانی را نیز انجام می دهد تا سازمان دولت های تُرکی را به یک مکانیسم نهادینه موثر تبدیل کند. در واقع، وی جاه طلبی های قومی مد نظر خود را در قالب سازمانیِ جدی‌تری قرار می‌دهد. همزمان با تضعیف نفوذ قدرت های غربی نظیر آمریکا در عرصه معادلات منطقه خاورمیانه، بازیگران منطقه ای عملا دست به بازنگری در منافع خود می زنند. در این شرایط باید توجه داشته باشیم که چین به یک بازیگر مهم در خارومیانه تبدیل شده است. در این فضا، اردوغان تمرکز ویژه ای را بر مفهوم “قدرت نرم” خواهد داشت تا از این طریق بتواند قدرت و نفوذ منطقه ای و بین‌المللی کشورش را تا جای ممکن افزایش دهد.

اگرچه جریان اپوزیسیون ترکیه از سیاست های اردوغان، همچون دولت های اروپایی انتقاد می کند و آن ها را “اقتدارگرایانه” می خواند، با این حال، این جریان نتوانسته خود به دلایل مختلفی، گزینه های جایگزینی را ارائه کند.
اولا، پیگیری های اردوغان جهت عادی سازی روابط ترکیه با امارات، عربستان سعودی، اسرائیل و مصر در سال‌های اخیر، تا حد زیادی جریان اپوزیسیون را خلع سلاح کرده است. در این فضا، عادی سازی روابط با سوریه با تمرکز بر مواردی نظیر پناهجویان و مساله مبارزه با تروریسم ادامه پیدا می کند.
ثانیا، محدودیت های ساختاریِ ترمیم روابط با آمریکا، اتحادیه اروپا و یونان نیز بارها مورد اشاره قرار گرفته اند. در این راستا، هرگونه اعطای امتیاز از سوی ترکیه در مساله یگان های مدافع خلق، حامیان فتح الله گولن، مدیترانه شرقی، و یا دریای اژه، منجر به ظهور واکنش های ملی گرایانه در ترکیه خواهد شد.
ثالثا،جریان “اتحاد ملت” به عنوان جریان اپوزیسیون ترکیه که احزاب و گروه های ملی گرا، چپ گرا، و محافظه‌کار را گردهم آورده، عملا در حوزه سیاست خارجی، چشم اندازهای مبهمی را به نمایش می گذارد. این مساله بدون تردید یکی از چالش های جدی است که کمال قلیچدار اوغلو در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه با آن رو به رو خواهد بود.
اعلام حمایت های گسترده پ ک ک و حامیان گولن از قلیچدار اوغلو، تا حد زیادی رای دهندگان ترکیه ای را سرخورده کرده است. این مساله به ویژه با توجه به اینکه برخی از این گروه ها نظیر حزب چپ گرای سبزِ ترکیه درخواست های افراطی را از قلیچدار اوغلو مطرح می سازند و مثلا آزادی زندانیان عالی رتبه گروه پ ک ک و یا عقب نشینی نظامیان ترکیه از خاک سوریه و عراق را طلب می کنند، ابعاد جدی تری را به خود می گیرد.
اگر قلیچدار اوغلو پیروز انتخابات ریاست جمهوری ترکیه شود، این مساله برای وی آسان نخواهد بود تا بتواند زمینه های مشترکی را میان دیدگاه های سیاسی متضاد در ترکیه در مورد مسائلی نظیر سوریه، لیبی، عراق، دریای اژه، مدیترانه شرقی و مبارزه با تروریسم، پیدا کند. شاید بتوان گرایش فزاینده قلیچدار اوغلو به توسعه روابط با کشورهای غربی را یکی از عینی‌ترین و روشن ترین اهداف وی در عرصه سیاست خارجی ترکیه دانست. این مساله به ویژه در رابطه با تسریع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا و پیروی ترکیه از احکام دادگاه حقوق بشر اروپایی که به معنای آزاد سازی “صلاح الدین دمیرتاش” سیاستمدار کُردی و همچنین “عثمان کاوالا” از زندان است، معنا و مفهوم عینی‌تری را به خود می گیرد.
باید توجه داشته باشیم که اپوزیسیون ترکیه در پیگیری دستورکار تنش زدایی با غرب و فاصله گرفتن از روسیه، کار سختی را پیش رو دارد. پیروزی احتمالی قلیچدار اوغلو در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، در کنار چرخش کنترل نشده به سمت اروپا و کاهش تعاملات آنکارا در سطح خاورمیانه، به تغییرات ساختاری قابل تاملی ختم خواهد شد. اردوغان در بیش از ۲۰ سال حضور خود در عرصه قدرت سیاسی ترکیه، نوعی خاص از موازنه را در سیاست خارجی و امنیتی ترکیه حاکم کرده که برهم زدن آن، هزینه های قابل توجهی را برای ترکیه به همراه دارد. مهمتر از همه اینکه اردوغان جاه‌طلبی‌هایی را در عرصه سیاست خارجی ترکیه حاکم کرده که بدون تردید، تضعیف و ترک آن ها، حامل برخی هزینه ها برای ترکیه است.»

تاثیر انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برر روابط با ایران
هرکدام از نامزدهای انتخاباتی چه اردوغان و چه اوغلو پیروز انتخابات ریاست جمهوری در دوهفته بعد شوند بر روابط با جمهوری اسلامی ایران تاثیر خواهد گذاشت. اگر مجدد اردوغان به ریاست جمهوری برسد شاید فصل دیگری از روابط خود را در سیاست خارجی اش با جمهوری اسلامی ایران در پیش گیرد. البته به احتمال قوی به روابط مستحکم خود با جمهوری اسلامی ادامه خواهد داد.
حال اگر قلیچدار اوغلو پیروز انتخابات ریاست جمهوری ترکیه شود با توجه به شعارها و برنامه های خود که در آن شعارها و برنامه های نوید دموکراسی و آزادی در ترکیه را داده باید دید چه نوع روابطی را با دولت اصولگرای ابراهیم رئیسی برقرار می کند.
به هرحال باید منتظر ماند تا دوهفته دیگر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه مشخص شود و بی شک نتایج آن تاثیرات شگرفی بر منطقه خواهد گذاشت.